Introductie
Dit teken- en kleurboek is bestemd voor een breed publiek, maar in het bijzonder voor mensen met dementie. Voor deze groep is het moeilijk om ‘zomaar’ iets uit het geheugen naar boven te halen. Door hen op creatieve wijze te activeren en binnen de kaders houvast en ruimte te bieden, komen zij weer in beweging.

Tekenen is een vaardigheid die in de vroege jeugdjaren wordt geleerd. Door dit opnieuw op een laagdrempelige manier aan te bieden, wordt iets wakker geschud dat lang geen prikkel heeft gehad. Tijdens het tekenen met mensen met dementie ervaar ik dit steeds weer. Ik leer al doende hoe ik deze vaardigheid het beste kan aanspreken en aanbieden.

Omdat uit het ‘niets’ moeilijk iets op te roepen is, blijkt een voorbeeld heel belangrijk; bovendien geeft het vertrouwen om al een paar lijnen op papier te hebben. Ze gaan door op wat er al is. Soms is het fijn als ik hun hand vastpak en we samen de lijnen doortrekken. Geleidelijk aan haal ik mijn hand weg en dan gaan ze zelf verder. Door te blijven praten en aan te moedigen, ontstaan de mooiste beelden, waarbij ook vaak weer mooie verhalen naar boven komen. Ik neem de tijd om hiernaar te luisteren. Meestal zijn ze zelf verbaasd over het resultaat. “Heb ik dit gemaakt?”

Werkwijze
In dit boek staan tekenvoorbeelden in cirkels. De cirkel biedt veiligheid en is een afbakening die men kan overzien. Een tekening in een cirkel wordt mandala genoemd. Er zijn drie cirkels, waarin ik al lijnen heb gezet, elke keer een paar lijnen erbij. De middelste cirkel is het begin van de mandala en kan volgens voorbeeld of naar eigen inzicht worden afgemaakt. Alle tekeningen kunnen vervolgens worden ingekleurd. Bij elke tekening zijn twee kleurvoorbeelden gegeven. Mijn ervaring leert dat kleurpotloden van LYRA de voorkeur hebben. Daarnaast zijn de ‘soft colors’ van Derwent zeer goed bruikbaar voor deze mandala’s. Ook kan op een los vel een mandala naar voorbeeld uit het boek nagetekend worden en met andere materialen ingekleurd worden.

Samen
Dit teken- en kleurboek kan zelfstandig gebruikt worden door mensen met dementie. Maar samen met kinderen en kleinkinderen is het leuker, omdat er dan een stimulans is om te gaan tekenen. Als je allebei een eigen boek hebt kun je tegelijk aan dezelfde tekening werken. Het voorbeeld hoeft niet per se nagemaakt te worden, maar is een indicatie van zo kan het. Het is juist spannend als men met de al getekende lijnen zelf aan het werk gaat. Zo ontstaan veel verschillende versies van dezelfde tekening en dus een uniek boek. Dat boek wordt op deze manier een persoonlijk aandenken. Ook in andere gevallen dan dementie kun je samen met kinderen en kleinkinderen in dit boek werken. Laagdrempelig je eigen mandala’s ontwerpen is voor iedereen een uitdaging.

Het boek wordt eigendom van de tekenaar. Iedereen is kunstenaar, en dat wordt zichtbaar in dit boek.

Zingen
Zingen met mensen met dementie brengt plezier en maakt herinneringen los. Lachend herkennen ze de liedjes van vroeger. De tekst komt als vanzelf. We zingen tijdens of na het tekenen. De teksten van de liedjes staan achterin het boek. Zo kunnen kinderen en kleinkinderen de liedjes meezingen; bij elke mandala een ander liedje.
Alles mag niets moet, dat is mijn motto.
 
De mensen krijgen tijdens het zingen weer kleur op de wangen en leven op bij de inspanning en ontspanning tijdens het tekenen/schilderen.

Mandala
Het woord ‘mandala’ stamt uit het Sanskriet en betekent heilige cirkel of magische kring, wiel, centrum, datgene wat de essentie is. Individuele mandala’s kunnen een onbeperkt aantal motieven en symbolen bevatten, omdat zij de uitdrukking zijn van de totaliteit van het individu in zijn uiterlijke en innerlijke wereldbeleving en belevingswereld.

Uit het boek Mandala’s maken van Anneke Huyser citeer ik:“Het maken van mandala’s is een zowel bezinnend als creatief proces. De creatieve bezinning wordt getransformeerd tot een bezinnend creëren en als dit gebeurt door het zelf maken van een mandala, verschijnt er een intuïtief en meditatief geschapen afbeelding van het innerlijk.”

Het hierboven beschreven proces is merkbaar, ook bij mensen met dementie. Er komen tijdens het tekenen en inkleuren verhalen los, die al jaren niet meer in de herinnering naar boven zijn gekomen. Door hiernaar te luisteren en er op in te gaan, ontstaat een heel intens contact. Dat contact brengt ze tot leven en geeft ze het gevoel er op dat moment bij te horen.“

Als we goed om ons heen kijken, zien we dat alledaagse dingen zoals putdeksels, klokken, wielen, paraplu’s, serviesgoed, het reuzenrad, de draaimolen, de caleidoscoop, het kompas, allemaal cirkelvormig zijn. We staan er niet echt bij stil, maar bij nadere beschouwing blijkt dat al deze voorwerpen diverse aspecten van ons leven symboliseren. Ze geven ons de tijd aan, ze beschermen ons, we kunnen ons ermee verplaatsen, ze sluiten iets af, of zorgen dat we plezier hebben.” (Anneke Huyser)

Er bestaat een oersymboliek die in de mandalakunst als filosofische leidraad gebruikt wordt. We spreken dan over de cirkel, het mandalamodel dat het verlangen om te ordenen aanspreekt. De oergolf is het verlangen om onze energie weer te laten stromen. De lemniscaat (∞) maakt het verlangen met de tegenpool bekend: het één kan niet zonder het ander. De spiraal duidt het verlangen aan om zowel de weg naar buiten als de weg naar binnen te gaan. De spiraal duidt het totaal aan van een spiritueel pad dat afwisselend naar buiten en naar binnen loopt.

Boeken over mandala's
Er zijn veel goede boeken geschreven over de mandala. Mocht je geïnteresseerd zijn in de kunst ervan, dan verwijs ik graag naar de boeken: Danka Hüsken-Smit‘Groot Mandala Basisboek’ ISBN 90-75798-45-0, Greetje Molenaar‘Mandala symboolkaarten’ ISBN 90-73798-55-8 Anneke Huyser‘Mandala’s maken’ ISBN 978-90-20269-99-4.

De mandala biedt veiligheid en geeft vertrouwen.

‘Jan Huigen in de ton met een hoepeltje erom, Jan Huigen, Jan Huigen en de ton die viel in duigen.’ Zolang het hoepeltje om de ton zit, blijven de plankjes (duigen) op hun plek. Zo ook met de mandala, zolang de cirkel om de tekening staat, blijft alles bij elkaar.
 
Dit ‘Mandala teken- en kleurboek’ heb ik ontwikkeld nadat ik talloze middagen met ouderen met dementie heb getekend, geschilderd en gezongen. Ik wens je veel teken- en kleurplezier, en mooie muzikale herinneringen.